Av. Gizem YÖNAL
Yaklaşık olarak yirmi yıldan bu yana ülkemizin gündeminde bulunan, değişik hükümetler döneminde çalışmalar yapılmakla birlikte kadük kalan, esnaf ve sanatkarın büyük önem verdiği ve umutla beklediği, kamuoyunda bilinen adıyla AVM Yasası yani 6585 sayılı Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun 14 Ocak 2015’de Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda kabul edilmiş ve 29 Ocak 2015 tarihli ve 29251 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Söz konusu yasanın çıkarılması esnaf ve sanatkarlar camiası tarafından büyük umutlarla uzun zamandır beklenmektedir. Türkiye Büyük Millet Meclisinde kabul edilen yasa, her ne kadar içerik olarak esnaf ve sanatkar camiasının ihtiyaçlarını tam olarak karşılamasa da, şimdiye dek perakende ticaret sektörünün sınırlanın çizilmemiş olması ve söz konusu yasanın perakende ticaretin sınırlarını çizen ilk düzenleme olması nedeniyle büyük önem arz etmektedir.
Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun ile hem esnaf ve sanatkarları hem de tacir ve sanayicileri ilgilendiren birçok düzenleme yapılmıştır.
Söz konusu kanun ile, alışveriş merkezinin, bayi işletmelerin, büyük mağazaların, esnaf ve sanatkar işletmesinin, hızlı tüketim malının, mağaza markalı ürünün, perakende işletmenin ve zincir mağaza gibi, ticari kavramların tanımı ilk kez yapılmıştır.
Ayrıca, perakende işletmelerin açılış, faaliyet ve denetimleri ile bunların birbirleri, üretici ve tedarikçilerle olan ilişkileri düzenlenmiş, Kanun’un uygulanmasında Bakanlık, yetkili idare ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarının görev, yetki ve sorumlulukları belirlenmiştir. Perakende işletmelerin açılış ve faaliyeti ile kapanışlarında gerekli başvuru ve diğer işlemlerin yapılması ve perakende sektörü ile ilgili veri tabanı oluşturulması amacıyla PERBİS adıyla Perakende Bilgi Sistemi oluşturulmuştur.
Mevzuatta öngörülen şartları taşıyan perakende işletmelere belediye/büyükşehir belediyesi veya il özel idaresi tarafından PERBİS üzerinden açılış izni verilerek, işyeri açma ve çalışma ruhsatı elektronik ortamda düzenlenecektir. Ruhsat değişikliğine ilişkin işlemler de PERBİS üzerinden gerçekleştirilecektir.
Büyükşehirlerde, alışveriş merkezlerine yapı ruhsatı, yapı kullanma izin belgesi ve işyeri açma ve çalışma ruhsatını büyükşehir belediyeleri verecektir. Alışveriş merkezi projesi için yapı ruhsatı verilirken Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği gibi üst meslek kuruluşlarının görüşü alınacaktır.
Büyük mağaza ve zincir mağazalar ile bayi işletme ve özel yetkili işletmelerce satışa sunulmak üzere üretilen ya da tedarik edilen ürünler nedeniyle, üretici veya tedarikçiden mağaza açılışı ve tadilatı, ciro açığı, banka ve kredi kartı katılım bedeli gibi adlar altında ürün talebini doğrudan etkilemeyen bir prim veya bedel talep edilemeyecektir.
Üretim tarihinden itibaren otuz gün içinde bozulabilen hızlı tüketim mallarına ilişkin ödemelerin süresi; alacaklı üretici veya tedarikçinin küçük işletme, borçlunun ise büyük ölçekli işletme olduğu hallerde teslim tarihinden itibaren otuz günü geçemeyecektir.
Mağaza markalı ürünler üzerinde ve ambalajında perakendecinin ad, unvan veya markasının yanı sıra üreticinin tanıtımını öngören ad, unvan ve marka bilgileri de yazılacaktır.
Süresi belli olmayan indirimli veya promosyonlu satış kampanyaları düzenlenemeyecektir. Söz konusu kampanyaların süresi, işyeri açılışı, devri, kapanışı, adres ve faaliyet konusu değişikliğinde üç ayı, işyerinin tasfiyesi halinde ise altı ayı geçemeyecektir. Ancak, seri sonu, sezon sonu, ihraç fazlası, kusurlu ve benzeri mallar sürekli indirimli satış yapan perakende işletmelerin ön cephesinde, kolaylıkla görülebilir ve okunabilir şekilde bu satış türünü gösterir ya da çağrıştırır ibarelere yer verilmek koşuluyla, fabrika çıkış fiyatı üzerinden yıl boyu satılabilecektir.
Alışveriş merkezlerinde satış alanının en az binde beşine tekabül eden alanın sosyo-kültürel etkinliklerin düzenlenmesi amacıyla ayrılması ve acil tıbbi müdahale ünitesi, ibadet yeri, bebek bakım odası, çocuk oyun alanı gibi ortak kullanım alanları yapılması zorunluluğu getirilmiştir.
Alışveriş Merkezlerinde, toplam satış alanının yüzde beşinden az olmamak üzere, esnaf ve sanatkâr işletmecilerine rayiç bedel üzerinden yer tahsisi yapılması kararlaştırılmıştır.
Yine, AVM’lerde geleneksel, kültürel veya kaybolmaya yüz tutmuş meslekleri icra edenlere kiraya verilmek üzere, toplam satış alanının en az binde üçü oranında yer ayrılacak ve bu yerin kira bedeli, rayiç bedelin dörtte birinden fazla olamayacaktır.
Gıda, temizlik, kozmetik gibi hızlı tüketim mallarının satıldığı büyük mağazalar ve zincir mağazalar ile bayi işletme ve özel yetkili işletmelerde satış alanının en az yüzde birine tekabül edecek şekilde, o yerde üretilen yöresel ürünlerin satışı için raf alanı ayrılacaktır.
Perakende işletmelerin çalışma saatleri, meslek kuruluşlarının (Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği ve Ticaret ve/veya Sanayi Odası) müşterek teklifi ve yetkili belediye/il özel idaresinin görüşü alınmak suretiyle vali tarafından belirlenebilecektir. Yine, üst meslek kuruluşları olan Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin müşterek teklifi ile Bakanlık tarafından faaliyet kollarına göre perakende işletmelerin çalışma saatleri bölge veya ülke düzeyinde belirlenebilecektir.
Esnaf ve sanatkârlar tarafından kanunda öngörülen şartlar çerçevesinde tedarik ve dağıtım kooperatifleri kurulabilecektir. Yine, T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığına, perakende sektörünün sorun ve ihtiyaçlarının belirlenerek çözüm üretilmesi amacıyla yılda en az bir defa toplanmak üzere Perakendeciler Konseyi oluşturma yetkisi verilmektedir.
Bakanlar Kurulu; Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile TESK ve TOBB’un görüşlerini de alarak oluşturacağı teklifi üzerine, faaliyet konusu ve kollarına göre perakende işletmelerin açılış ve faaliyete geçişinde, işletme sayısı ve bunların birbirlerine yakınlığı, ulaşım imkanları, işletmelerin çevreye, altyapıya ve trafiğe getireceği yükler ile can ve mal güvenliği riski gibi ekonomik, sosyal, demografik ve çevresel faktörler açısından gözetilecek kriterleri belirlemeye yetkili kılınmıştır.
Öte yandan, esnaf ve sanatkarların oda ve sicil kayıtları sırasında ciddi sorunlar yaşamasına neden olan ustalık belgesi ve hafta tatili ruhsatına ilişkin sorunların çözümüne de bu yasa ile ulaşılmıştır.
Esnaf ve sanatkar meslek odalarına kayıt sırasında ustalık belgesi veya muadili belgeler istenilmeyecektir.
Yine, söz konusu kanunun yürürlüğe girmesi ile 394 sayılı Hafta Tatili Hakkında Kanun hükümlerin, esnaf ve sanatkarlar hakkında uygulanmasına son verilmiştir. Perakende işletmelerin tanımına dahil edilen, esnaf ve sanatkar işletmelerinin hafta tatilinde açılması için belediyelerce verilen hafta tatili ruhsatlarının alınması zorunluluğu ortadan kaldırılmıştır.